Najstarszym oddziałem MNK są Sukiennice w Rynku Głównym 3, które zostały wybrane na siedzibę powstającego muzeum w 1879 r. Zaaranżowana w nich Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku jest jednym z najsłynniejszych zbiorów muzealnych w Polsce.

Sala Bacciarellego: Oświecenie – ukazująca sztukę drugiej połowy XVIII i początku XIX stulecia,

Początkom sztuki polskiej patronuje wielki mecenas na polskim tronie, Stanisław August Poniatowski. Zorganizowana przez niego polityka kształcenia polskich artystów za granicą, zamiast sprowadzania do Polski obcych, dała początek nowoczesnemu malarstwu polskiemu.

Termin „oświecenie” przyjęty jako tytuł Sali I wynika z pluralizmu form stylistycznych (późnego baroku, rokoka, klasycyzmu rzymskiego i paryskiego i neoklasycyzmu) panujących na dworze króla oraz w kręgach magnaterii i kształtujących oblicze sztuki polskiej w drugiej połowie XVIII wieku.

Trudna sytuacja w jakiej znalazło się środowisko polskich artystów po abdykacji króla – pozbawione władcy, którego opieka przybierał formy mecenatu państwowego, oraz dyskurs podjęty przez pokolenie artystów dojrzewających w okresie między Insurekcją Kościuszkowską, a Powstaniem Listopadowym zmierzały do wykształcenia nowych form wypowiedzi, zakorzenionych nie w tradycji stanisławowskiej, ale odwołujące się do różnych form klasycyzmu praktykowanego w zagranicznych, głównie paryskich pracowniach, albo do tradycyjnej kultury i estetyki sarmackiej.

Sala Michałowskiego: Romantyzm. W stronę sztuki narodowej – której problematyka skupia się na wątkach narodowych w sztuce

Romantyzm wyraził się w każdej dziedzinie ludzkiej działalności, zwłaszcza jednak w literaturze, muzyce i sztukach plastycznych, a także w polityce, modzie oraz obyczajowości.

Na potrzeby ekspozycji przyjęte zostało rozumienie romantyzmu jako zjawiska artystycznego obejmującego lata od schyłku XVIII w. do połowy XIX stulecia – całą formację kulturową, do której należała generacja artystów działających przede wszystkim w pierwszej połowie XIX stulecia.

Podobnie jak w przypadku malarstwa europejskiego, w dziedzinie rodzimego malarstwa romantyzm charakteryzowała różnorodność postaw i poszukiwań twórczych. Zaowocowało  to rozmaitością tematyczną i stylistyczną dzieł. Romantyzm, jako okres w dziejach kultury nie posiada jednorodnego odbicia stylistycznego w sztuce. Dlatego należy raczej mówić o postawie romantycznej, o malarstwie okresu romantyzmu, niż o malarstwie romantycznym.

Mimo trudności w jednoznacznej klasyfikacji, ze względu na swe znaczenie dla całej polskiej sztuki XIX wieku, a nawet XX wieku, należy się romantyzmowi szczególne miejsce w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach.

Sala Siemiradzkiego: Wokół akademii – prezentująca zagadnienia istotne dla nauczania akademickiego w drugiej połowie XIX wieku

Sala Chełmońskiego: Realizm, polski impresjonizm, początki symbolizmu – gromadząca dzieła, które zapowiadają sztukę Młodej Polski, eksponowane w Gmachu Głównym muzeum

Zastosowano ideowe i optyczne dominanty np.

• „Czwórka” Józefa Chełmońskiego,
• „Wieczór nad Sekwaną” Aleksandra Gierymskiego,
• „Introdukcja” Jacka Malczewskiego,
• „Bydło schodzące do wodopoju”
• Józefa Szermentowskiego, „Spotkanie na moście” Józefa Brandta.

Wyróżniono także artystów wyznaczających nowe tendencje, rozwiązania tematyczne lub formalne w polskim malarstwie XIX wieku, np. Józef Szermentowski, Józef Chełmoński, Aleksander Gierymski, Władysław Podkowiński oraz Jacek Malczewski. Zgrupowano i zaakcentowano wybrane wątki ikonograficzne oraz rozwiązania formalne. Istotne dla nurtów: realizmu i naturalizmu, impresjonizmu oraz początków malarstwa o charakterze symbolicznym.

^{foto. Mirek Żak – pracownia fotograficzna MNK}